Interview met Leen Paape

'Dilemma's zijn cadeautjes'

Wat kan je leren van dilemma's?

"Dilemma's zijn cadeautjes. Ik wens ze iedereen toe. Wat doe je bijvoorbeeld als een directeur aan jou als accountant vraagt om op zoek te gaan naar een loophole in de belastingwetgeving? Dat is op dat moment natuurlijk geen fijne situatie, maar het biedt wel de mogelijkheid om je kompas te ijken. Ga ik hier linksaf of rechtsaf? Je moet jezelf de ruimte geven om het te doordenken. Zorg dat je met zo'n dilemma niet in je eentje gaat worstelen. Zoek ruggespraak. Dat hoeft niet per se een directe collega te zijn. Soms is het juist een voordeel om een dilemma met een buitenstaander te bespreken. Het kan een vriend of je partner zijn. In het socratisch gesprek dat volgt word je uitgedaagd. Je hoort hoe anderen er over denken. Die verschillende perspectieven geven niet alleen context maar je ontwikkelt zo ook jurisprudentie. De DilemmApp doet eigenlijk hetzelfde. Je leest andere perspectieven. Het is ook een vorm van ruggespraak."

Schenkt de beroepsgroep genoeg aandacht aan dilemma's? 

"Dat kan ik niet goed overzien. Ik vind wel dat we als beroep te weinig onzekerheden benoemen. In mijn rol als  toerzichthouder wil ik weten of we voldoende in control zijn. Welke mate van zekerheid hebben we? Auditors zijn daarin soms te absoluut en te ontwijkend. Dan blijft het teveel steken in algemene formuleringen. Ik stelde aan accountants in opleiding de vraag of de auditor bij Volkswagen enige blaam treft voor het dieselgate-schandaal. Bijna niemand stak zijn hand op. Het was toch de schuld van de directie? En de jaarrekening klopte toch? Het gaat om understanding the business en knowing the client. Of je wist het en je zei niets of je wist het niet. In beide gevallen heb je in mijn ogen je werk niet helemaal goed gedaan."

Wat zijn dilemma's waar je zelf mee heb geworsteld?

"In mijn tijd als auditor maakte ik mee dat op een monteur die gereedschap mee naar huis nam anders werd gereageerd dan op een verkoper die foute deals afsloot. De monteur werd op staande voet ontslagen. De verkoper kreeg een vertrekregeling aangeboden. Op mijn vraag waarom dit onderscheid werd gemaakt kreeg ik een uitleg die mij niet overtuigde. In zo'n situatie is het lastig om te bepalen wat je daarna doet. Is het een incident of is het structureel? Worden regels overtreden? Ga ik het rapporteren aan het bestuur? Het is zelden zwart-wit."

"Een collega noemde mij ooit een calvinist, ook al ben ik niet zo opgevoed. Dat was bedoeld als een compliment. Ik heb een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Het levert je niet altijd vrienden op. Toen ik nog consultant was voerde ik een keer een opdracht uit voor een bouwbedrijf. De ceo vroeg mij om te onderzoeken of er binnen zijn bedrijf onderhandse afspraken met concurrenten werden gemaakt. Dat deel van de opdracht mocht van de holding niet in de opdrachtbevestiging genoemd worden. Daarop besloot ik in iedere rapportage standaard te vermelden dat dit een vraag was die niet onderzocht mocht worden. Dat vonden ze niet fijn."

Dilemma: foute kleren

Ik ben accountant van een kledingbedrijf dat een duurzame strategie voert. Zo wil het bedrijf haar voetafdruk fors verlagen en ook bijdragen aan de realisatie van een aantal sustainable development goals (SDG's). Het bedrijf geeft in haar duurzaamheidsverslag aan wat er gebeurt om die SDG's te realiseren. De omvang van het bedrijf is zodanig dat het onder de regelgeving van de CSRD valt. Tegelijkertijd stel ik vast dat het bedrijf veel van haar kleding betrekt uit landen waar het niet zo best gesteld is met de arbeidsvoorwaarden. Zo komt naar alle waarschijnlijkheid nogal wat katoen uit China en ook nog uit de regio die bekend staat om te werken met Oeigoerse arbeiders die vaak als dwangarbeiders worden ingezet. In de verantwoording van het bedrijf wordt daar echter met geen woord over gerept.

Wat doe ik?

1. Niets, want er is niet aangetoond dat de katoen die gebruikt wordt door het bedrijf door dwangarbeid is geplukt en verwerkt. Bovendien raakt het de financiële verantwoording niet.
2. Ik maak het onderwerp van gesprek met de raad van bestuur en vraag om nadere onderbouwing waarom dit volgens hen onvermeld kan blijven. Ik heb dat nodig om mijn verantwoordelijkheid voor het jaarverslag te kunnen dragen.
3. Ik vermeld dit als key audit matter in mijn accountantsverslag en laat dit opnemen in het jaarverslag van het bedrijf. Ik geef daarbij aan wat volgens mij het risico is en wat ik heb gedaan om enige zekerheid te krijgen dat er niets aan de hand is.
4. Ik doe iets anders.