Notariaat

Waarvan akte

In de sector hebben zich de nodige verschuivingen voorgedaan. Tegenover prijsconcurrentie en beperkte service op het gebied van standaardakten staat de behoefte aan gedegen advies in de familie- en ondernemingsrechtpraktijk. Het aantal notarissen en notarissenkantoren daalt al jaren. Het aantal notarissen dat geen ondernemer is – kandidaat-notarissen en toegevoegd notarissen – stijgt echter. De daling van het aantal kantoren lijkt niet alleen het effect van fusies en overnames te zijn, want het aantal eenmanskantoren dat de deuren sluit neemt toe. Vooral bij kleine eenmanskantoren is bedrijfsopvolging een aandachtspunt, mede in het licht van de regionale functie die deze kantoren vaak vervullen.

Hierdoor kan de maatschappelijke toegankelijkheid van het notariaat in het geding komen. Dit is de belangrijkste boodschap van de in december 2019 verschenen publieke managementletter (PML) van de NBA met als titel 'Waarvan akte'.

Vier signalen en aanbevelingen

In de PML staan vier signalen centraal:

1. Het kantorenlandschap verandert
2. Bedrijfseconomisch inzicht vormt een basisvoorwaarde
3. Het toezicht kan meer eigentijds worden ingericht
4. Sectorkennis is noodzakelijk voor accountants

Het veranderende kantorenlandschap betekent dat met name de kleinere kantoren tijdig over bedrijfsopvolging moeten nadenken. Hoewel de notaris juridisch expert bij uitstek is, dient hij ook over de nodige financiële kennis te beschikken. Niet alleen om als ondernemer te kunnen functioneren, maar ook om zijn poortwachtersrol vanuit Wwft goed te vervullen. Het toezicht in de sector kan gemoderniseerd worden als het Bureau Financieel Toezicht (BFT) een volgende stap in zijn ontwikkeling maakt, in samenspraak met de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). Wil de accountant in zijn rol van MKB-accountant en trusted advisor goed kunnen vervullen, dan moet hij over gedegen kennis van de sector beschikken.

Elk signaal leidt tot een bijbehorende aanbeveling:

1. Denk tijdig na over het toekomstperspectief
2. Zorg voor financiële en niet-financiële basiskennis
3. Moderniseer het toezicht op de sector
4. Investeer in specifieke sectorkennis

Op het snijvlak van de toekomst

Twee trends vallen in het oog. De ene betreft de tweedeling tussen productiekantoren en advieskantoren, de andere de toename van het aantal gespecialiseerde kantoren. Vooral in de onroerendgoedpraktijk is sprake van bulkkantoren die sterk zijn gestandaardiseerd en geautomatiseerd, waarbij het accent ligt op lage prijzen en hoge volumes. Hier bestaat weinig ruimte voor advies, service en maatwerk. Dit verschijnsel doet zich ook voor in de familierechtpraktijk waar consumenten via internetsites goedkope standaardakten kunnen laten maken. Daartegenover staan de kantoren die kiezen voor maatwerk en specialisatie, waarbij het accent ligt op uitgebreide advisering en hierdoor hogere marges.

Naast een toenemende digitalisering van de notariële dienstverlening en de behoefte aan goedkope standaardakten zal de behoefte aan gespecialiseerd advies toenemen. Voor bedrijven wordt het recht complexer en internationaler van karakter, terwijl in de particuliere sector samenlevingsvormen en familierelaties ingewikkelder worden. Grensoverschrijdende transacties en complexe familiesituaties vragen om maatgesneden advies.

De rol van de notaris zal dus niet verdwijnen, maar een ander karakter krijgen, met meer het accent op adviseren dan op registreren. Daarom wordt verwacht dat blockchaintechnologie de notaris niet overbodig zal maken, bovendien richt deze technologie zich vooral op de registratiefunctie. Voor de inhoud van de geregistreerde afspraken zal het advies van een notaris van toegevoegde waarde blijven, zeker als het geen standaardsituatie betreft.